موج اسلامهراسی در اروپا بعد از سال 2001 منجر به تصویب قوانینی در کشورهای اروپایی شد که نافی حقوق شهروندی زنان مسلمان اروپایی، به ویژه حق آموزش، حق کار، حق تفریح و در نهایت آزادی عقیده بود.
«در یازده سپتامبر، کمی بعد از ناهار، در خانۀ پدر و مادرم در حومۀ کپنهاگ هستم. از اخبار دریافتیم که یک هواپیما به تازگی به یکی از برجهای مرکز تجارت جهانی در نیویورک اصابت کرده است. تلویزیون را روشن میکنیم و مات و مبهوت به تماشای نمایش زندۀ دومین هواپیما که در برج جنوبی کوبیده میشود، مینشینیم. نفس خود را حبس میکنیم؛ در حالی که مجری اعلام میکند که دو هواپیمای دیگر نیز در واشنگتن و پنسلیوانیا سقوط کردند.
از اینجا به بعد، مردم دنیا سازمان تروریستی القاعده را میشناسند و با چهرۀ اُسامه بِن لادن روبرو میشوند. ترس به وجود میآید؛ جَو متشنج میشود؛ اسلام، اغلب بهعنوان تهدید تلقی میشود و اسلامهراسی بدون محدودیت بیان میشود. به دلیل وجود این متعصبان، مسلمانان بهطورکلی مظنون به اسلامگرایان افراطی هستند و جامعه از آنها میخواهد که خود را توجیه کنند».
آنچه خواندید بخشی از کتاب «زنان آیندۀ اسلاماند» اثر خانم شیرین خانکان بود. نویسنده بهکرات در فصول مختلف کتاب اشاره میکند که از یازده سپتامبر به بعد، وضعیت دسترسی زن مسلمان اروپایی به حقوق و آزادیهای خویش دستخوش تحول شده است. شیرین خانکانِ سوری-فنلاندی، زن مسلمانی است که امامت جماعت مسجد مریم در دانمارک را بر عهده دارد. او به رغم ریشۀ اروپایی و تولد و رشد در دانمارک و حتی علیرغم اینکه از حجابِ سر به عنوان پوشش روزانه استفاده نمیکند، اما تبعیضهای چندگانه علیه زنان مسلمان اروپایی را تجربه کرده و به آن معترض است. زنان مسلمانی که هم عضوی از جامعۀ اسلامگرایان افراطی نیستند و حمایتهای آنها را ندارند و هم به عنوان شهروند درجه یک کشورهای اروپایی شناخته نمیشوند.
پس از یازده سپتامبر
ماجرا دقیقاً از فردای یازده سپتامبر آغاز شد. گویی جهانِ مسلمانان اروپایی با جهان سایر اروپانشینان، از شکل تساوی که هدیۀ گفتمان حقوق بشر و ادبیات برابری طلبانه با درک تنوع و تسامح بود، به شکل تباین تغییر شکل داد. خانم خانکان در کتاب خود توضیح میدهد که بعد از یازده سپتامبر، همۀ مسلمانان به منظور محکوم کردن این واقعه تحت فشار بودند. گویی همۀ مسلمانان در این جنایت دست داشتهاند! مسلمانان اروپایی که در فکر مشارکت با جامعۀ مدنی برای تقویت جامعۀ دینی خود بودند، بعد از این اتفاق باید انرژی خود را بر سر مبارزه در مورد حق بر مسلمان بودن میگذاشتند.
خبرگزاری الجزیره نیز در یازده سپتامبر 2022 گزارشی منتشر کرد مبنی بر اینکه با گذشت بیست و یک سال از حادثۀ یازده سپتامبر، هنوز مسلمانان مورد هدف نفرت، قلدری و تبعیض هستند و حالِ جامعۀ مسلمان آمریکایی-اروپایی، با گذشت بیست و یک سال، هنوز خوب نشدهاست. در این میان، زنان مسلمان که به واسطۀ پوشش، در مشهودترین شکلِ ممکن تداعیکنندۀ دین اسلام در جامعۀ اروپایی هستند، به واسطۀ قوانین و خصومت اجتماعی از تبعیضهای چندگانه رنج میبرند. این تحریر، شرحی از چهارراه تبعیضها علیه زنِ مسلمانِ اروپایی است.
آیا دلیل اصلی نقض حقوق زنان مسلمان اروپایی حجاب است؟
موج اسلامهراسی در اروپا بعد از سال 2001 منجر به تصویب قوانینی در کشورهای اروپایی شد که نافی حقوق شهروندی زنان مسلمان اروپایی، به ویژه حق آموزش، حق کار، حق تفریح و در نهایت آزادی عقیده بود. محدودیتهای قانونی و خصومت اجتماعی نسبت به حجاب، مانع از حق زن مسلمان برای ابراز ایمان، هویت و دسترسی به سایر حقوق بشر میشود. اسلام هراسی و تعصب نسبت به مسلمانان، در سراسر اروپا رو به افزایش است و سخنان نفرتانگیز و جنایات ناشی از نفرت از زمان ظهور احزاب راست افراطی رایج شده است. از آنجاکه زنانِ مسلمانِ دارای حجاب، بیشتر دیده میشوند، همیشه در کانون توجه بیشتری هستند و هدف محدودیتهای قانونی مختلف اعمال شده توسط برخی از ایالتها و همچنین خصومت اجتماعی عمومی نسبت به روسریهای خود هستند.
این محدودیتها، نه تنها حق زنان مسلمان برای ابراز ایمان و هویت خود را مختل میکند، بلکه دسترسی آنها را به سایر حقوق بشر و مشارکت کامل در جامعه را محدود میسازد. این امر، به ویژه در برخی از کشورهای اروپایی، مانند فرانسه که دولت در آن قوانینی را اجرا کرده که استفاده از نمادهای مذهبی در مکانهای عمومی، از جمله حجاب را محدود میکند، مشهود است.
دکتر زهرا ابراهیمی، دکتری حقوق عمومی و پژوهشگر حوزۀ زنان و کودکان